Đó là Th.S Nguyễn Thị Diệu Linh (Phó chủ tịch Liên hiệp Hội người VN tại Cộng hòa Czech), nghiên cứu sinh Lê Nguyễn Minh Phương (cựu Chủ tịch Tổng hội Người VN tại Hàn Quốc) và TS Võ Đức Thắng (Chủ tịch Mạng lưới Đổi mới sáng tạo VN tại Đài Loan).
Tại Diễn đàn Trí thức trẻ VN toàn cầu lần thứ 6 diễn ra tại Hà Nội tháng 7 vừa qua, 3 Việt kiều trẻ đã chia sẻ về sự lớn mạnh của cộng đồng người VN ở nước ngoài. Họ đã trở thành một phần không thể tách rời của dân tộc với khoảng 6 triệu người đang sinh sống, làm việc và học tập tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, sự phát triển về quy mô cộng đồng lại tỷ lệ nghịch với khả năng duy trì ngôn ngữ mẹ đẻ. Vấn đề nhức nhối nhất, được cả 3 diễn giả chia sẻ, chính là sự mai một của tiếng Việt qua các thế hệ thứ hai, thứ ba.
Chị Diệu Linh kể một câu chuyện: chủ tịch một hội người VN ở châu Âu không thể nói được tiếng Việt và phải cần đến phiên dịch viên trong các cuộc gặp gỡ. Ngoài ra, có những đứa trẻ sinh ra ở nước ngoài, dù mang trong mình dòng máu Việt, nhưng môi trường sống, học tập và giao tiếp chủ yếu bằng ngôn ngữ bản địa đã tạo ra một khoảng cách ngày càng lớn với tiếng nói của cha ông.
Từ phải qua: Th.S Nguyễn Thị Diệu Linh, nghiên cứu sinh Lê Nguyễn Minh Phương và TS Võ Đức Thắng thuyết minh về dự án dạy tiếng Việt bằng AI cho cộng đồng người Việt ở nước ngoài
ẢNH: DƯƠNG TRIỀU
Chị Minh Phương, đang làm việc trong lĩnh vực hỗ trợ gia đình đa văn hóa, cho biết nhiều trẻ em có mẹ là người Việt hoàn toàn không giao tiếp được bằng tiếng Việt. Chị nhấn mạnh: "Ngôn ngữ chính là sợi dây gắn kết. Nếu ngôn ngữ mai một, làm sao cha mẹ có thể truyền tải được những câu chuyện về truyền thống, về lịch sử, về cội nguồn". Khi những cuộc trò chuyện trong gia đình không còn bằng tiếng Việt, những giá trị văn hóa, những phong tục tập quán, những bài học về "gia phong truyền thống" cũng dần phai nhạt. Đứa trẻ có thể hiểu rằng mình là người gốc Việt, nhưng không "cảm" được cái hồn của dân tộc khi thiếu đi chất liệu quan trọng nhất là ngôn ngữ.
TS Võ Đức Thắng, từ kinh nghiệm ở Đài Loan, cho biết nhiều gia đình dù cố gắng dạy con tiếng Việt nhưng khả năng của các em chỉ dừng lại ở giao tiếp cơ bản, còn việc đọc thông viết thạo là một thử thách khổng lồ. Anh chia sẻ về việc chất lượng dịch thuật các tài liệu quảng bá, thuyết minh tại bảo tàng còn nhiều yếu kém, đôi khi khiến chính người Việt đọc cũng không hiểu. Điều đó cho thấy việc thiếu một thế hệ trẻ thành thạo tiếng Việt chuyên sâu sẽ là một tổn thất lớn cho sự kết nối văn hóa và kinh tế trong tương lai.
Những thách thức trên hành trình "gieo chữ"
Nhóm trí thức trẻ chia sẻ, việc dạy và học tiếng Việt ở nước ngoài không hề đơn giản, nhiều khó khăn mang tính hệ thống mà những nỗ lực cá nhân khó lòng giải quyết triệt để. Đó là tình trạng thiếu giáo viên được đào tạo bài bản. Hầu hết các lớp học tiếng Việt hiện nay đều dựa vào những tình nguyện viên, những phụ huynh tâm huyết, vốn có thừa tình yêu với tiếng Việt nhưng lại thiếu chuyên môn sư phạm. Bên cạnh đó là giáo trình và tài liệu không đồng bộ, thiếu sáng tạo. Mỗi nơi tự biên soạn tài liệu riêng, dẫn đến chất lượng không đồng đều và thiếu tính hệ thống. Các giáo trình hiện có thường chưa đủ hấp dẫn, chưa được "đổi mới để thu hút hơn, sáng tạo hơn" nhằm khơi gợi sự hứng thú ở trẻ em, những đối tượng vốn đã quen với các phương pháp giáo dục hiện đại của nước sở tại.
Chị Diệu Linh (bìa trái) đã về VN kết nối với các trí thức trẻ Việt toàn cầu để triển khai dự án dạy tiếng Việt bằng AI nhằm lan tỏa tiếng Việt trên toàn cầu
ẢNH: TUẤN MINH
Đặc biệt là việc khó khăn trong tổ chức lớp học. Sự đa dạng về độ tuổi, trình độ trong cùng một lớp học, khoảng cách địa lý xa xôi khiến việc duy trì các lớp học vật lý trở nên vô cùng vất vả.
Từ việc phân tích sâu sắc thực trạng và thách thức, nhóm của Diệu Linh, Minh Phương và Đức Thắng đã đề xuất một lộ trình giải pháp toàn diện, kết hợp giữa nỗ lực cộng đồng và sức mạnh của công nghệ, hướng tới một hệ sinh thái giáo dục bền vững.
Từ lớp học không biên giới đến dự án dạy tiếng Việt bằng AI
Nhận thấy những hạn chế của lớp học truyền thống, nhóm đề xuất phát triển mạnh mẽ các "lớp học không biên giới" thông qua nền tảng trực tuyến. Điều này giúp xóa bỏ rào cản địa lý, kết nối học sinh và giáo viên từ khắp mọi nơi. Đặc biệt, dự án triển khai xây dựng một ứng dụng công nghệ dạy tiếng Việt có tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI).
Chị Diệu Linh chia sẻ đây là ý tưởng do một nhóm bạn trẻ thế hệ thứ hai tại Czech khởi xướng và đang được chị kêu gọi các trí thức trẻ toàn cầu tham gia. Ứng dụng được định hướng phát triển theo mô hình tương tác, thú vị như Duolingo, không chỉ dạy ngôn ngữ mà còn lồng ghép các kiến thức về văn hóa, lịch sử, phong tục của VN. "Mục tiêu là tạo ra một công cụ hấp dẫn, không chỉ giúp trẻ em học tiếng Việt mà còn nuôi dưỡng tình yêu với quê hương, cội nguồn", chị Linh giải thích. Dự án đang trong giai đoạn xây dựng với sự tham gia của hơn 10 thành viên nòng cốt và dự kiến sẽ ra mắt phiên bản thử nghiệm vào đầu năm sau.
Một lớp học tiếng Việt cho trẻ em đa văn hóa ở Hàn Quốc do chị Lê Nguyễn Minh Phương phụ trách
ẢNH: NVCC
Để giải quyết bài toán thiếu giáo viên chuyên nghiệp, nhóm đề xuất thành lập "Mạng lưới giáo viên tiếng Việt toàn cầu". Đây sẽ là nơi các giáo viên, tình nguyện viên kết nối, chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy và tài liệu học tập. Các khóa đào tạo nghiệp vụ sư phạm trực tuyến, do các chuyên gia, giáo sư từ các trường đại học lớn ở VN phụ trách, sẽ được tổ chức định kỳ để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng dạy.
Theo các bạn trẻ, sáng kiến về một "bản đồ số tiếng Việt toàn cầu" của Lãnh sự quán VN tại Fukuoka (Nhật Bản) là một minh chứng cho thấy ý tưởng này hoàn toàn khả thi.
Bên cạnh đó, cần hình thành một thư viện số đa ngôn ngữ và tài liệu mở. Nhóm đề xuất xây dựng một thư viện số mở, tập hợp các giáo trình, sách truyện, video, bài hát tiếng Việt chất lượng cao. Nguồn tài liệu này sẽ được chuẩn hóa và cung cấp miễn phí hoặc với chi phí thấp cho cộng đồng. Quan trọng hơn, thư viện này sẽ là "đa ngôn ngữ", cung cấp các khóa học tiếng Việt được giảng dạy bằng tiếng Anh, tiếng Czech, tiếng Hàn... để những em nhỏ chưa thông thạo tiếng Việt vẫn có thể bắt đầu hành trình tìm về cội nguồn.
Tại buổi gặp gỡ các trí thức trẻ tiêu biểu trong dịp diễn ra Diễn đàn Trí thức trẻ VN toàn cầu lần thứ 6 tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng rất ủng hộ dự án và bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ để nhóm hiện thực hóa dự án này.
"Chúng tôi chỉ có một mơ ước là thế hệ trẻ người Việt ở bất cứ đâu vẫn có thể tự tin nói được tiếng Việt, hiểu về nguồn cội quê hương và luôn tự hào nói rằng tôi là người VN", chị Diệu Linh bày tỏ.
