Thay đổi ứng xử gia đình
Với việc đi sâu vào những bất cập vốn được coi là nhạy cảm, cùng mức chế tài khá cao, Nghị định 282/2025 được kỳ vọng góp phần thay đổi nhận thức, ứng xử trong gia đình.
Kể từ ngày 15.12, hành vi cưỡng ép thành viên gia đình học tập quá sức sẽ bị phạt 5 - 10 triệu đồng (ảnh minh họa)
ẢNH: TUYẾN PHAN
Bà Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng đoàn đại biểu Quốc hội chuyên trách TP.Hải Phòng, cho rằng quy định xử phạt khi ép con cái học quá sức đã chạm đúng "điểm mờ" trong phòng, chống bạo lực gia đình.
Việc xây dựng chế tài với hành vi trên nhằm khẳng định nguyên tắc đặt lợi ích của trẻ lên hàng đầu, học tập phải đi cùng sức khỏe thể chất, tinh thần, quyền được nghỉ ngơi, vui chơi. Tương tự, xử phạt hành vi không giáo dục trẻ cũng sẽ giúp nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cha mẹ trong việc chăm sóc, dạy dỗ con em; tăng cường sự hợp tác giữa gia đình và cơ sở giáo dục, thay vì phó mặc cho nhà trường.
Còn với xử phạt khi ép vợ hoặc chồng quan hệ tình dục trái ý muốn, bà Nga nhận định đây là một bước tiến mới trong vấn đề bình đẳng giới. Nội dung điều luật nêu rõ "vợ hoặc chồng", tức là không chỉ bảo vệ phụ nữ mà cả với đàn ông. Nữ đại biểu cho rằng quan hệ vợ chồng cần được vun đắp trên sự đồng thuận, tôn trọng lẫn nhau. Quy định này đã được rất nhiều quốc gia tiên tiến áp dụng.
Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM, cho rằng quy định trên sẽ góp phần bảo vệ quyền con người và quyền công dân, thay đổi ứng xử trong gia đình. Thực tế cho thấy nhiều người vẫn có suy nghĩ đã là vợ chồng thì muốn sao cũng được. Song pháp luật đã quy định rõ, bất kể ai đều có quyền bất khả xâm phạm về thân thể và đời sống riêng tư, kể cả trong mối quan hệ hôn nhân. Hành vi cưỡng ép quan hệ tình dục khi vợ hoặc chồng không đồng ý không chỉ gây tổn hại về mặt tinh thần mà rõ ràng là vi phạm pháp luật.
Xử phạt có dễ?
Mục đích của việc xử phạt đối với các hành vi nêu trên nhằm ngăn chặn, xử lý kịp thời tình trạng bạo lực gia đình. Thế nhưng điều này có dễ dàng khi hầu hết vi phạm đều xảy ra trong môi trường mang tính khép kín?
Năm 2023, hơn 3.100 hộ đã xảy ra bạo lực gia đình với hơn 3.200 vụ. Đáng lo ngại là nhiều người bị bạo lực có tâm lý cam chịu, sợ bị kỳ thị nên không đi báo cáo. Họ chỉ tìm đến sự hỗ trợ của cơ quan chức năng khi vụ việc nghiêm trọng, bạo lực xảy ra trong thời gian dài hoặc có thể dẫn đến chấm dứt hôn nhân.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nói với truyền thống Á Đông, chuyện "chăn gối" của vợ chồng thường được xem là riêng tư, thậm chí cấm kỵ kể với người ngoài. Suy nghĩ này tạo thành rào cản tâm lý đối với người bị bạo hành tình dục, nhất là phụ nữ. Chưa kể, tâm lý xã hội cũng coi tình dục là "nghĩa vụ" giữa vợ và chồng, nếu từ chối thì "chắc chắn có vấn đề". Hậu quả khiến người trong cuộc chịu áp lực, không muốn bộc bạch, nếu không giải quyết được nút thắt thì quy định "có cũng như không".
Khó khăn không chỉ đến từ sự e ngại, nguyên Thẩm phán TAND tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh còn cho rằng việc chứng minh sự "cưỡng ép" là không hề dễ dàng, bởi sinh hoạt vợ chồng thường diễn ra trong không gian riêng, không có người thứ ba chứng kiến, càng không thể "quay phim hay chụp hình" làm căn cứ.
Tương tự với hành vi ép con học quá sức, câu hỏi đặt ra là "thế nào thì vừa sức?". Chị Minh Tân (44 tuổi, ở Hà Nội) có 3 con đang độ tuổi ăn học. Nhớ lại những lần chuẩn bị thi cuối kỳ hoặc vượt cấp, vợ chồng chị đều phải hỗ trợ, động viên con học với cường độ cao hơn bình thường; hoặc khi các cháu có biểu hiện chểnh mảng, anh chị phải áp dụng các biện pháp cứng rắn để uốn nắn con. "Vậy ngưỡng nào thì mới là không quá sức, những đợt học "cao điểm" như thế có vi phạm không?", chị Tân băn khoăn.
Phân tích thêm, bà Vinh thấy rằng xuất phát từ trình độ văn hóa, nhận thức xã hội, mỗi cha mẹ có một cách dạy con riêng. Có trường hợp vì mong muốn con học tốt mà có thể nôn nóng, thúc ép; hay gặp đứa trẻ ham chơi, lêu lổng, cha mẹ phải "cho roi cho vọt", chứ động cơ sâu xa không hề muốn bạo lực tinh thần. Với những trường hợp này, muốn xử phạt về hành vi ép con học quá sức là không hề đơn giản. Bởi lẽ cần chứng minh hành vi đó gây ra mức độ ảnh hưởng nhất định, đủ để cấu thành vi phạm như dùng bạo lực, gây tâm lý khủng hoảng…
"Bảo vệ trẻ là rất tốt và rất cần, nhưng cũng phải có căn cứ khoa học khi xử lý, vừa khả thi cho người áp dụng, vừa tránh tác dụng ngược khi trẻ vin vào quy định để không hợp tác, không tôn trọng khuôn phép gia đình", bà Vinh khuyến nghị.
Phải có định lượng chứ không thể chung chung
Bà Nguyễn Thị Kim Vinh kiến nghị cần có thời gian tuyên truyền để thay đổi nhận thức của người dân về ứng xử giữa vợ - chồng, cha mẹ - con cái. Nhận thức bao gồm hai chiều, một là biết có quy định xử phạt, hai là biết rồi để không vi phạm nữa.
Quan trọng hơn, bà Vinh cho rằng phải "cụ thể hóa" khi xác định hành vi vi phạm. Chẳng hạn, với việc cưỡng ép quan hệ tình dục trái ý muốn, cần chứng minh mức độ của hành vi, có sự lặp đi lặp lại, chính quyền địa phương hoặc các hội, đoàn đã từng can thiệp, hoặc các biểu hiện của việc sử dụng, đe dọa sử dụng bạo lực nhằm cưỡng ép trái ý chí. Do đó, cơ quan chức năng phải xây dựng hướng dẫn chi tiết để áp dụng thống nhất, tránh tùy tiện, cảm tính.
Còn theo bà Nguyễn Thị Việt Nga, quy định có mà không ai bị phạt thì hoặc người dân chấp hành tốt, không ai vi phạm; hoặc quy định không khả thi, không ai tìm đến, không áp dụng được. Cần tránh rơi vào tình huống thứ hai. Bà Nga góp ý, cần sớm ban hành thông tư hướng dẫn để xác định "định lượng", làm căn cứ xử phạt, nhất là các hành vi ép trẻ học quá sức hoặc không giáo dục trẻ. "Chúng ta phải quy thành những hành vi cụ thể và tác hại cụ thể, chứ còn chung chung thì không xử lý được", bà Nga nói.
Định lượng mà nữ đại biểu đề cập bao gồm thời lượng (lịch học dày đặc, vượt khuyến nghị lứa tuổi, kéo dài, thường xuyên, lặp đi lặp lại…), phương thức (có bằng chứng về đe dọa, mắng nhiếc, bêu riếu, cô lập…), hậu quả (ghi nhận của y tế hoặc nhà trường về kiệt sức, suy nhược, rối loạn lo âu, trầm cảm…) và chứng cứ (tiếp nhận báo cáo từ giáo viên, tư vấn tâm lý học đường, tổ dân phố, các hội, đoàn, kết luận y tế…).
Song cũng không thể trông chờ hết vào chế tài pháp luật, bà Nga cho rằng cần có sự chung tay, phối hợp của cả xã hội. Gia đình có quyền kỳ vọng nhưng đừng thay con quyết định mọi thứ. Nhà trường cần đồng hành bằng việc rà soát khối lượng bài tập, kiểm tra, tránh "thi chồng thi"; công khai khung bài tập/tuần theo lứa tuổi để phụ huynh tham chiếu, ngăn "lạm phát bài tập". Cùng với đó là củng cố phòng tư vấn tâm lý học đường, tiêu chuẩn hóa biên chế; phối hợp y tế, tâm lý, công an cơ sở khi có nguy cơ bạo lực tinh thần với trẻ…
Riêng về bạo lực tình dục, đại biểu Nga kiến nghị song song với tăng cường công tác tuyên truyền thì cần có sự tế nhị trong quá trình xử lý vi phạm. "Nếu không cẩn thận sẽ phản tác dụng. Giả dụ có hành vi ép buộc nhưng chưa đến mức hệ thống, mâu thuẫn gia đình vẫn có thể hàn gắn được, nhưng nếu lạm dụng xử phạt thì lại đẩy nhanh hơn đến tan vỡ", bà Nga nói.
