Mùa vàng trên khắp các cánh đồng
Bất chấp bão lũ dồn dập, năm 2025 nông nghiệp VN có một mùa vàng thực sự. Báo cáo mới nhất của Bộ NN-MT cho biết, trong 10 tháng qua, xuất khẩu nông sản đạt trên 58 tỉ USD, tăng đến 13% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, xuất siêu đạt gần 18 tỉ USD, tăng 16,4% so với cùng kỳ năm 2024 và có đến 7 ngành hàng xuất siêu trên 1 tỉ USD.
Trong đó, đầu tiên phải kể đến cà phê. Ở giai đoạn hiện tại, nông dân vùng Tây nguyên, vựa cà phê của cả nước, đang bước vào giai đoạn thu hoạch rộ. Trên thị trường, giá cà phê nhân vẫn duy trì mức trên 110.000 đồng/kg, mức cao chưa từng có khi vào vụ thu hoạch. Theo ước tính của Hiệp hội Cà phê - ca cao VN (VICOFA) sản lượng thu hoạch năm nay có thể cao hơn năm trước khoảng 10% do thời tiết thuận lợi, người dân chăm bón tốt khiến năng suất tăng. Giá tốt, lượng tăng, 10 tháng qua, xuất khẩu cà phê đạt kim ngạch cao kỷ lục. Tổng khối lượng xuất khẩu đạt 1,3 triệu tấn và giá trị đến 7,4 tỉ USD; tăng 13,5% về khối lượng và tăng 62% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Có thể nói, chưa có năm nào mà giá cà phê xuất khẩu cao như năm nay, trung bình tới 5.653 USD/tấn, tăng 42,5% so với cùng kỳ năm 2024. Ước tính cả năm 2025, xuất khẩu cà phê đạt từ 8 - 8,5 tỉ USD, vượt năm 2024 khoảng 3 tỉ USD.
Nông dân Tây nguyên đang vào vụ thu hoạch cà phê, niên vụ mới trúng mùa, được giá
ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH
Không thuận lợi như cà phê, thành công của ngành thủy sản lại mang dấu ấn của sự nỗ lực vượt thách thức. Bên cạnh thuế đối ứng của Mỹ, các mặt hàng chủ lực như tôm, cá còn phải chịu thêm thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp. Thế nhưng 10 tháng của năm 2025, xuất khẩu thủy sản đã đạt 9,3 tỉ USD, tăng 13% so với cùng kỳ năm 2024. Dự báo cả năm 2025, con số này có thể đạt đến 11 tỉ USD, tiếp tục tăng trưởng mạnh so với năm trước.
Không chỉ giữ vững thị trường Mỹ với tốc độ tăng trưởng ấn tượng 6,2%, chiếm thị phần 17,4%, các doanh nghiệp của chúng ta còn thành công trong việc chuyển hướng sang các thị trường khác. Trong đó, thị trường Trung Quốc tăng trưởng đến 35%, trở thành nơi tiêu thụ thủy sản lớn nhất của VN với thị phần 20%. Kế đó là Nhật Bản tăng trưởng 11,2%, chiếm thị phần 15,1% so với cùng kỳ năm trước. Trong top 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, Brazil gây chú ý với mức tăng 43%. Đây là tiền đề quan trọng để ngành thủy sản hướng đến mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đạt từ 14 - 16 tỉ USD vào năm 2030.
Mùa vàng nông sản không thể thiếu ngành rau quả. Dù gặp vô vàn khó khăn trong nửa đầu năm 2025 khi mặt hàng chủ lực là sầu riêng bị vướng chất cấm, nhưng ngành này đã lật ngược tình thế ở những tháng cuối năm với tổng kim ngạch 10 tháng đạt 7,1 tỉ USD, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2024.
Nếu xuất khẩu hạt tiêu trong năm 2024 hân hoan vì quay trở lại "câu lạc bộ" tỉ USD, thì năm nay chỉ mất có 9 tháng để đạt được cột mốc này; còn lũy kế 10 tháng đạt tới 1,4 tỉ USD. Xuất khẩu hạt điều đạt gần 4,3 tỉ USD, tăng 2,2% về khối lượng và tăng gần 19% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024.
Cần "bộ não trung tâm"
chỉ huy ngành nông nghiệp
Hà Lan xây dựng được "bộ não trung tâm" của các chiến lược nông nghiệp này, đó là Wageningen University & Research (WUR), trường đại học và viện nghiên cứu nông nghiệp hàng đầu thế giới. Hiện nay, khoảng 45% sinh viên tốt nghiệp WUR đang làm việc tại hơn 100 quốc gia. Ngược lại, ở VN thời gian qua, đầu tư cho nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực nông nghiệp mới chỉ đủ cho các hoạt động chi thường xuyên như trả lương. VN muốn vươn mình trở thành cường quốc thực sự trong lĩnh vực nông nghiệp, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng và an ninh lương thực toàn cầu, thì điều quan trọng là phải đầu tư mạnh vào khâu nghiên cứu và phát triển KH-CN.
GS-TS Bùi Chí Bửu, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam
Xét về kim ngạch, gỗ đang là ngôi sao với tổng giá trị xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ 10 tháng đạt 14 tỉ USD, tăng 5,4% so với cùng kỳ năm 2024. Cũng như các ngành khác, gỗ chịu nhiều sức ép về thuế quan từ thị trường chính là Mỹ. Nhưng các doanh nghiệp trong ngành đã nhanh chóng "hóa giải" bằng cách tăng cường nhập khẩu nguyên liệu từ Mỹ về phục vụ chế biến; đổi mới mẫu mã, nhận các đơn hàng số lượng nhỏ… Nhờ vậy mà Mỹ vẫn duy trì vị thế là nhà mua hàng lớn nhất của VN với thị phần 56%, tăng 7,2% so với cùng kỳ năm trước. Bên cạnh Mỹ, thị trường quan trọng Nhật Bản tăng trên 25% và chiếm thị phần đến 11,3%.
Năm 2025 VN đã vượt qua Thái Lan để đứng vị trí thứ 2 thế giới về xuất khẩu gạo, chỉ sau Ấn Độ, với khối lượng ước đạt 8 triệu tấn. Đặc biệt, gạo Việt vẫn giữ được giá cao nhất ngay những thời điểm giá thế giới lao dốc.
Trụ cột vững bền trong thời tiết cực đoan
Trong niềm vui được mùa, được giá, ngành nông nghiệp cũng đối mặt với nỗi lo thời tiết ngày càng cực đoan. Hiện tại, các đợt không khí lạnh tiếp tục tăng cường gây rét đậm ở miền Bắc có thể ảnh hưởng đến đàn vật nuôi và cây trồng. Miền Trung thì đón đợt mưa lớn kéo dài cả tuần có thể làm gián đoạn việc thu hoạch cà phê của nhiều nhà vườn ở khu vực Tây nguyên. Bên cạnh đó, triều cường và mưa lớn tiếp tục đe dọa người nông dân khu vực Nam bộ. Nhìn lại năm nay, Biển Đông đã xuất hiện đến 14 cơn bão, trong đó có nhiều cơn rất mạnh và từ nay đến cuối mùa vẫn có khả năng xuất hiện thêm 1 - 2 cơn bão nữa.
Xuất khẩu gạo của VN dù gặp thách thức lớn ở thị trường Philippines nhưng vượt qua Thái Lan để chiếm vị trí thứ 2 thế giới
Trên quy mô toàn cầu, biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, thời tiết ngày càng khắc nghiệt và các hiện tượng thời tiết cực đoan nhiều đến mức đã trở thành bình thường. Tại Hội nghị lần thứ 30 Công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu (COP30) tại Brazil, các tổ chức quốc tế đã công bố những báo cáo đáng lo ngại. Cụ thể, báo cáo Ngân sách carbon toàn cầu cho rằng trái đất sẽ tiếp tục nóng lên trong 4 năm tới; đặc biệt tới năm 2029 vượt ngưỡng an toàn - 1,5 độ C so với thời tiền công nghiệp. Dự báo, nhiệt độ tiếp tục tăng thêm 2,6 độ C và đạt đến mức "khó sống" vào cuối thế kỷ này. Nhiệt độ tăng trên 2 độ C có thể gây ra những "điểm bùng phát" khí hậu thảm khốc, chẳng hạn sự sụp đổ của nhiều khối băng lớn dẫn đến mực nước biển dâng cao, nhấn chìm các thành phố.
Phát biểu tại lễ kỷ niệm 80 năm ngành NN-MT, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Suốt 80 năm qua, ngành NN-MT đã luôn đồng hành cùng dân tộc và trở thành trụ cột của nền kinh tế, là nền tảng của sinh kế là nhân tố quan trọng trong công cuộc phát triển trong kỷ nguyên phát triển mới.
Trong kỷ nguyên mới và bối cảnh đầy thách thức đặc biệt về môi trường, khí hậu và thị trường, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu ngành nông nghiệp cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách và các nền tảng chiến lược trong giai đoạn mới. Bên cạnh đó, quan trọng là cần phải đẩy mạnh phát triển khoa học - công nghệ (KH-CN), đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, coi đây là động lực then chốt của phát triển. Xây dựng hệ thống dữ liệu đồng bộ về đất đai, tài nguyên nước, rừng, khí tượng thủy văn và đa dạng sinh học; phát triển bản đồ số ngành, cơ sở dữ liệu đất đai thống nhất trên phạm vi toàn quốc. Đưa KH-CN vào trung tâm của sản xuất nông nghiệp, từ giống cây trồng, vật nuôi, công nghệ sinh học, tự động hóa đến truy xuất nguồn gốc, thương mại số. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Tiếp tục gắn sản xuất với chế biến sâu, với xây dựng thương hiệu quốc gia và mở rộng thị trường, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị nông sản toàn cầu.
Đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển KH-CN
GS-TS Bùi Chí Bửu, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam, bày tỏ sự phấn khởi khi người đứng đầu đất nước rất quan tâm đến việc đầu tư cho KH-CN trong nông nghiệp. Đây chính là chìa khóa và bài học kinh nghiệm của nhiều cường quốc nông nghiệp trên thế giới. "Hà Lan có nhiều nét tương đồng với VN khi đối mặt với nhiều thách thức về môi trường và khí hậu. Do vậy, những kinh nghiệm từ quốc gia châu Âu này là điều đáng để VN quan tâm học hỏi", GS Bửu nói.
Bất chấp nhiều khó khăn, thách thức, xuất khẩu thủy sản hướng đến cột mốc 11 tỉ USD
Ông dẫn chứng: Hà Lan chỉ có khoảng 2 triệu ha đất nông nghiệp, diện tích đất canh tác bình quân đầu người 0,058 ha, thuộc hàng thấp nhất thế giới. Nhưng Hà Lan đứng đầu EU và đứng thứ hai thế giới chỉ sau Mỹ về giá trị xuất khẩu nông sản. Kim ngạch xuất khẩu nông sản của Hà Lan lên tới 144 tỉ USD năm 2023, còn VN năm 2024 mới có 67 tỉ USD. "Hà Lan hiện là quốc gia sản xuất sữa và các sản phẩm từ sữa lớn nhất thế giới. Kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm từ sữa hằng năm của Hà Lan ước tính đạt 2,9 tỉ USD. Một phần ba lượng ớt, cà chua và dưa chuột xuất khẩu của thế giới đều xuất phát từ quốc gia này. Bên cạnh đó, Hà Lan cũng là nước xuất khẩu hàng đầu thế giới các sản phẩm hành tây, cây hoa, khoai…", GS Bùi Chí Bửu kể và nhấn mạnh tất cả những thành công đó đều dựa vào đầu tư một cách bài bản cho KH-CN.
Trong lĩnh vực trồng trọt, chính phủ Hà Lan rất coi trọng công tác cải tạo đất đai, điều tra độ phì nhiêu. Mức đầu tư trung bình là 4.000 euro/ha mỗi năm. Nhà nước cũng tài trợ cho việc tổ chức lại đất sản xuất, tiến hành chuyển đổi những cánh đồng nhỏ thành những cánh đồng lớn liền kề. Hệ thống kênh mương được xây dựng, đảm bảo yêu cầu cơ giới hóa. Tốc độ phát triển KH-CN trong nông nghiệp Hà Lan đứng top đầu của thế giới. Người Hà Lan thành công trong nông nghiệp với phương châm "đầu tư cao, thu nhập cao, hiệu quả cao". Năm 2022, riêng chi tiêu cho R&D (nghiên cứu và phát triển) và đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp tại Hà Lan là 11,6 tỉ USD. Bên cạnh đó là ưu tiên tài trợ cho phát triển khoa học, giáo dục và chuyển giao tiến bộ kỹ thuật. Nghiên cứu khoa học nông nghiệp, giáo dục và chuyển giao tiến bộ kỹ thuật đang trở thành một tam giác hỗ trợ cho nhau, phục vụ lợi ích nông dân.
"Những thành công đó được xây dựng và phát triển dựa trên hiệu quả cao từ công tác quản lý nhà nước. Họ xem công tác quản lý nhà nước hiệu quả là một nguồn tài nguyên quý hiếm", GS Bùi Chí Bửu khẳng định và cho rằng VN có thể học hỏi từ Hà Lan để phát triển nông nghiệp hiệu quả, bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.
đồ họa: văn năm
Phát triển những ngành hàng chục tỉ USD
Hiện tại, mới chỉ có gỗ và thủy sản đạt kim ngạch chục tỉ USD/năm, nhưng nhiều ngành có tiềm năng bước vào câu lạc bộ này. Đối với cà phê, ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - ca cao VN (VICOFA), cho biết các doanh nghiệp trong ngành cũng đẩy mạnh mở rộng thị trường sang khu vực mới nổi là Trung Quốc và các nước châu Á bằng các sản phẩm chế biến sâu, cà phê hòa tan. Bên cạnh đó, tích cực quảng bá, xây dựng thương hiệu cà phê VN trên các thị trường mới. Hy vọng trong một vài năm tới, tỷ lệ xuất khẩu cà phê nhân xanh giảm xuống mức 80% và chế biến sâu tăng lên 20%, đưa kim ngạch xuất khẩu ngành hàng này vượt mốc 10 tỉ USD.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả VN (VINAFRUIT), cũng lạc quan dự báo, cuối năm 2025, rau quả cũng về đích ở cột mốc trên 8 tỉ USD, nhưng quan trọng hơn, tiềm năng thị trường còn bao la. Đơn cử sầu riêng có thể đạt tới con số 4 - 5 tỉ USD trong năm tới nếu chúng ta chuẩn hóa quy trình. Ngoài ra chuối, khóm (dứa), dừa hay chanh leo… đang đứng trước cơ hội mang về tỉ USD. Đó là những dư địa để ngành hàng rau quả đạt kim ngạch chục tỉ USD trong những năm tới.
