Cạnh tranh khốc liệt: Chợ ở đâu, cửa hàng tiện lợi áp sát tới đó
Thông tin từ Sở Công thương, TP.HCM hiện có hơn 200 chợ truyền thống được đầu tư từ ngân sách nhà nước đang hoạt động. Trong đó, có nhiều chợ từng được đầu tư hàng ngàn tỉ đồng, nhưng hoạt động đuối sức, thậm chí đóng cửa. Mới đây, Sở Công thương đã kiến nghị UBND TP.HCM rà soát, giải thể hay chuyển đổi mục đích sử dụng các khu chợ không hiệu quả. Trong đó, tiêu biểu là 2 chợ Tân Phú (P.Tăng Nhơn Phú) và Phú Hữu (P.Long Trường) được đưa vào danh sách chờ giải tỏa giai đoạn 2025 - 2030. Ngoài ra, Sở cũng đang tiếp tục rà soát thực trạng mạng lưới chợ trên toàn địa bàn, nhất là khu vực mới sáp nhập gồm Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ), để hoàn thiện kế hoạch phát triển chợ giai đoạn 2025 - 2030.
Ngày càng nhiều quầy sạp tại chợ truyền thống đóng cửa hoặc tìm người sang…
Ảnh: Ng.Nga
Thực tế, từ sau đại dịch Covid-19, hoạt động kinh doanh tại các chợ truyền thống ngày càng đìu hiu, thu hẹp. Không ít tiểu thương sau thời gian cầm cự buộc trả sạp, bỏ kinh doanh hoặc mang hàng hóa về nhà bán online do nhu cầu và hình thức mua sắm của người tiêu dùng đã thay đổi. Bên cạnh đó, sự phát triển của các chuỗi siêu thị, cửa hàng tiện lợi, trung tâm thương mại hiện đại cũng kéo đi một lượng lớn khách khỏi kênh truyền thống, nhất là người tiêu dùng trẻ.
Ông Nguyễn Nguyên Phương, Phó giám đốc Sở Công thương TP.HCM, thừa nhận có một thực tế là các chuỗi cửa hàng tiện lợi đang cạnh tranh trực tiếp với chợ truyền thống và thu hút lượng khách lớn từ chợ dân sinh. Khảo sát của Sở cho thấy ở đâu có chợ truyền thống, ở đó có cửa hàng tiện lợi. Nếu như cả nước có khoảng 700 điểm thì tại các khu vực chợ TP.HCM tập trung khoảng 200 - 300 cửa hàng, có mặt ngay các điểm chợ, khiến cạnh tranh giữa hai hệ thống bán hàng hiện đại và truyền thống này ngày càng khốc liệt hơn.
Bà Hồng Diệu, một tiểu thương kinh doanh tại chợ Tân Bình, đã quyết định rút hàng về nhà bán sau thời gian dài cố gắng bám chợ, nhận xét: Chợ dân sinh bán hàng thực phẩm tươi sống vào buổi sáng cũng có lượng khách ổn định nhưng buổi chiều hầu như không có người đi chợ. Thay vào đó, họ đến các cửa hàng tiện lợi vì thực phẩm tươi sống ở đây được bảo quản tốt hơn nhờ có máy lạnh. Với lĩnh vực kinh doanh hàng thời trang cũng tương tự. Trước đây chợ chủ yếu bán cho khách hàng bình dân, từ các tỉnh, vùng ven mua về bán lại nhưng nay giới này cũng đặt hàng online hoặc mua qua các phiên livestream, hầu như không ra chợ. Những người mua sỉ về bán lại thì không nhất thiết phải đến chợ; người bán chào hàng trên nhóm Zalo, người mua cứ thế chốt đơn đặt hàng nếu có nhu cầu.
"Thế nên, một thời gian dài, tiểu thương ra chợ chỉ biết nhìn nhau. Tôi quyết định trả mặt bằng thuê gần chợ tốn 16 triệu đồng/tháng. Mang hàng về nhà bán chậm hơn, nhưng bớt áp lực tiền thuê kho, mặt bằng, trả lương người phụ bán", bà Hồng Diệu cho biết.
Mặt khác, tiểu thương tại chợ An Đông sau thời gian nỗ lực chuyển đổi mô hình, giới thiệu hàng hóa qua kênh thương mại điện tử, livestream bán hàng, đa số vẫn gặp khó khăn. Số quầy sạp thành công chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Tất nhiên, không phải chợ nào cũng "vãn chiều", hoạt động mua bán kinh doanh ở chợ Bến Thành khá tốt. Ban quản lý chợ Bến Thành cho biết mỗi ngày chợ đón khoảng 3.000 - 4.000 lượt khách đến tham quan, mua sắm. Cao điểm dịp lễ, tết… lượng khách lên đến 6.000 - 8.000 lượt mỗi ngày, đa phần là khách du lịch trong và ngoài nước. Nhưng đây là điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh chợ tại TP.HCM.
Tham khảo mô hình chợ thành công ở các nước
Trước thực trạng trên, TP.HCM đã phối hợp Trường ĐH Kinh tế - Luật TP.HCM xây dựng đề án phát triển hệ thống chợ theo hướng hiện đại, linh hoạt, ứng dụng công nghệ và thích ứng với biến động thị trường.
… dù vẫn còn một số chợ hoạt động sầm uất hơn nhờ du khách
Ảnh: Ng.Nga
Sở Công thương TP.HCM xác định chợ truyền thống vẫn là kênh phân phối quan trọng trong đời sống người dân, song cần được điều chỉnh mô hình hoạt động để tồn tại song song với thương mại hiện đại, đảm bảo hiệu quả kinh doanh.
Theo TS Tô Thị Thùy Trang (Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM), VN và Hàn Quốc là hai quốc gia có nhiều nét tương đồng về văn hóa, lịch sử và một trong những nét tương đồng ấy là văn hóa chợ truyền thống lâu đời. Kinh nghiệm bảo tồn và phát triển chợ truyền thống của Hàn Quốc chính là bài học quý báu cho VN. Các khu chợ của Hàn Quốc vẫn là một phần sôi động của bối cảnh xã hội và thương mại ngày nay. Từ chợ hải sản khổng lồ Jagalchi ở Busan đến chợ điện tử Yongsan ở Seoul hay những khu chợ nhỏ nằm rải rác trên khắp đất nước Hàn Quốc. Hình thức chợ phiên được nước này khai thác hiệu quả, đã được công nhận là một loại hình di sản văn hóa phi vật thể.
"Thường chợ phiên họp 5 ngày một lần, chuyên bán nhiều hàng nông sản, đồ lặt vặt phục vụ sinh hoạt hằng ngày như quần áo, xoong nồi, xà phòng, đồ dùng tẩy rửa... Những phiên chợ kéo dài 5 ngày vẫn là điểm sống động và đầy màu sắc nhất, là điểm thu hút khách du lịch trải nghiệm trực tiếp cuộc sống nông thôn Hàn Quốc. Hầu hết các địa phương ở Hàn Quốc đều có ít nhất một khu chợ và nhiều khu vực tổ chức một số phiên chợ khác nhau vào những ngày khác nhau", TS Tô Thị Thùy Trang nói và cho rằng điểm rất hay của chợ truyền thống này là toàn bộ khu vực được bố trí sao cho các nhà bán lẻ tương tự tập trung lại với nhau vào ban ngày, ban đêm chuyển sang bán buôn…
TS Đào Hà Trung, Chủ tịch Hội Công nghệ cao TP.HCM, đề xuất: Việc chuyển đổi chợ dân sinh cần theo lộ trình. Trước mắt, nên phân loại như một số nước áp dụng thành công. Chẳng hạn, nhóm chợ chuyên ngành, phát triển theo ngành chim, cá cảnh, thú cưng, cây và hoa lá; chợ hoa tươi; chợ đồ cũ; chợ điện máy; sản phẩm organic… Trong đó, cần tối ưu hóa về thời gian, không gian kinh doanh và đối tượng khách hàng. Chẳng hạn, ca sáng từ 1 - 5 giờ chuyên bán hàng tươi sống; ca ngày phục vụ dân sinh; ca đêm phục vụ văn hóa và ẩm thực. Cuối tuần, cuối tháng có chợ phiên bán hàng nông sản tự trồng, hàng second hand, hàng OCOP TP.HCM và các tỉnh Nam bộ… "Xu thế mới của các chợ dân sinh trên thế giới là ứng dụng rất nhanh các công nghệ mới (số hóa, tự động hóa, tích hợp trí tuệ nhân tạo và robot... cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm). Chợ truyền thống ở TP.HCM nói riêng và VN nói chung cũng phải tính tới việc này để tồn tại và phát triển", TS Trung khuyến nghị.
Cần tính tới việc thành lập tổ nghiên cứu phát triển hệ thống chợ dân sinh tương lai do Sở Công thương TP.HCM chủ trì, phối hợp một số ban ngành, hiệp hội, chuyên gia kinh tế, công nghệ, các nhà hoạt động văn hóa... thực sự có hiểu biết và tâm huyết. Cần mạnh dạn áp dụng các mô hình kinh doanh mới, công nghệ mới. Muốn vậy, phải có kinh phí để thay đổi, cải tạo hạ tầng…
TS Đào Hà Trung, Chủ tịch Hội Công nghệ cao TP.HCM
