Đây là 2 kịch bản cho sầu riêng xuất khẩu do Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường (Bộ NN-MT) xây dựng trước những thách thức hiện tại.
Xuất khẩu sầu riêng của VN có thể chỉ đạt bằng một nửa so với năm 2024
ẢNH: CHÍ NHÂN
Sầu riêng VN hụt hơi, thị phần Thái Lan tăng vọt
Cùng với Thái Lan, từ ngày 10.1.2025, Trung Quốc yêu cầu các lô hàng sầu riêng xuất khẩu của VN phải có kết quả kiểm nghiệm chứng minh không chứa chất vàng O và cadimi. Mặc dù vậy, theo số liệu 4 tháng đầu năm 2025, có thể thấy ngành sầu riêng VN đang chịu tác động nặng nề hơn nhiều so với đối thủ cạnh tranh chính là Thái Lan. VN vẫn là nguồn cung sầu riêng lớn thứ hai, nhưng có sự sụt giảm nghiêm trọng khi sản lượng chỉ có 13.000 tấn, giảm 71% và kim ngạch 106 triệu USD giảm 74%. Kết quả này khiến cho thị phần sầu riêng của VN tại Trung Quốc giảm từ 42% xuống còn 28%.
NGUỒN: CỤC CHẤT LƯỢNG, CHẾ BIẾN VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG
Ngược lại, sầu riêng Thái Lan giữ vị trí dẫn đầu ở thị trường Trung Quốc với khối lượng đạt trên 26.000 tấn, kim ngạch 145,5 triệu USD, giảm nhẹ 4,1% về lượng và 14,5% về kim ngạch so với cùng kỳ. Thị phần của Thái Lan trong tổng kim ngạch nhập khẩu sầu riêng của Trung Quốc lại tăng mạnh từ 42% lên 70%.
Nguyên nhân quan trọng là nhờ người Thái kiểm soát tốt chất lượng sầu riêng nên đã giảm được tần suất kiểm tra từ 100% xuống còn 30%; trong khi hàng từ VN vẫn đang chịu tần suất kiểm tra 100%. Điều này khiến cho hàng của Thái Lan có chi phí, thời gian thông quan và rủi ro thấp hơn. Với xu hướng hiện nay, nếu không có giải pháp hiệu quả thì dự kiến kim ngạch xuất khẩu sầu riêng cả năm 2025 ước tính đạt xấp xỉ 1,5 tỉ USD, chỉ bằng 1/2 so với cả năm 2024. Ngược lại, nếu thực hiện hiệu quả các giải pháp để nâng cao sức cạnh tranh xuất khẩu sầu riêng có thể phục hồi và đạt kim ngạch cả năm từ 2 - 2,5 tỉ USD.
NGUỒN: CỤC CHẤT LƯỢNG, CHẾ BIẾN VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG
Ông Nguyễn Tri Kỷ, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Đắk Nông, cho rằng một trong những vấn đề cấp thiết hiện nay là kiểm soát chất lượng vật tư đầu vào, đặc biệt là phân bón. Tại một số địa phương, một số loại phân bón nhập khẩu chưa được kiểm tra về ngưỡng an toàn của các kim loại nặng như cadimi, thủy ngân. Bên cạnh đó, cũng cần thêm các giải pháp hỗ trợ và đồng hành cùng nông dân và doanh nghiệp.
Ông Trần Hoàng Nhật Nam, Phó giám đốc Sở NN-MT tỉnh Tiền Giang, thừa nhận: Công tác quản lý mã số vùng trồng tại địa phương đang gặp nhiều bất cập do thiếu nguồn nhân lực và kinh nghiệm, dẫn đến tình trạng sử dụng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói không trung thực. UBND tỉnh đã thành lập tổ liên ngành để tăng cường kiểm tra qua đó phát hiện và xử lý các vi phạm nhưng công tác xử lý vi phạm vẫn gặp nhiều khó khăn về mặt pháp lý. Các cơ quan chức năng cần thường xuyên cung cấp thông tin về sản lượng xuất khẩu sầu riêng theo vùng trồng và cơ sở đóng gói để qua đó quản lý hiệu quả hơn.
Kiểm soát chất lượng từ vườn trồng
Sầu riêng vẫn là loại trái cây "thời thượng" và tại thị trường Trung Quốc mới chỉ có khoảng 1% dân số tiếp cận được với loại trái cây này mà dung lượng thị trường năm 2024 đã đạt 7 tỉ USD. Do vậy, người Việt cần sớm chung tay đưa sầu riêng trở lại đường đua.
Xuất khẩu sầu riêng của VN có thể chỉ đạt bằng một nửa so với năm 2024
ẢNH: CHÍ NHÂN
Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả VN, điều cấp thiết là thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc bằng việc xây dựng các chương trình giám sát ngay tại vườn trồng và cơ sở đóng gói. Các địa phương cần tăng cường giám sát, xử lý nghiêm các trường hợp gian lận, cho thuê, mượn mã số. Đồng thời, xây dựng hệ thống dữ liệu số hóa, minh bạch để truy xuất nguồn gốc một cách dễ dàng. Nông dân và doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt việc ghi chép nhật ký canh tác để phục vụ truy xuất khi cần thiết. Bên cạnh đó, xây dựng các quy trình trồng trọt chuẩn, phòng ngừa và tránh ô nhiễm hoặc tái nhiễm cadimi trong đất cũng như các kim loại nặng, chất cấm tồn dư trong sản phẩm; tăng cường kiểm tra và ngăn chặn đưa ra thị trường các loại phân bón, hoặc thuốc bảo vệ thực vật có chứa cadimi, vàng O. Đặc biệt cần tổ chức các chương trình tập huấn, nâng cao nhận thức cho nông dân.
Đồng tình với quan điểm trên, đại diện Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường cũng đề xuất tăng cường phối hợp giữa các bộ ngành để thúc đẩy đàm phán. Theo đó, cử đoàn công tác sang Trung Quốc để đàm phán, tháo gỡ các rào cản kỹ thuật; đồng thời mời chuyên gia của Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) sang kiểm tra, đánh giá trực tiếp chuỗi xuất khẩu trái cây của VN để đẩy nhanh tiến trình phê duyệt các vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng của VN. Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc; các chuỗi liên kết chặt chẽ trong sản xuất - xuất khẩu.
Trên cơ sở đảm bảo Quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm đối với sản phẩm sầu riêng tươi xuất khẩu, làm việc với GACC để giảm tần suất kiểm tra, kéo dài giờ làm việc của hải quan cửa khẩu, tăng số lượng trung tâm xét nghiệm đạt chuẩn được phía Trung Quốc công nhận. Đa dạng hóa các chủng loại mặt hàng và sản phẩm xuất khẩu, trước hết là khuyến khích tăng mua để cấp đông nguyên trái hoặc tách múi cấp đông. Đặc biệt tăng cường xúc tiến qua các kênh thương mại điện tử, tận dụng những sàn thương mại điện tử xuyên biên giới như: Taobao, Alibaba, Pinduoduo, Kaola, AliExpress…
Cơ quan địa phương sẽ chủ động thu hồi mã số vi phạm
Ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật, cho biết: Bộ NN-MT đang lấy ý kiến dự thảo Thông tư hướng dẫn quản lý mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói. Vùng trồng muốn được cấp mã số phải sản xuất tập trung một loại cây trồng, áp dụng quy trình thực hành nông nghiệp tốt (GAP hoặc tương đương), sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng quy định và duy trì vệ sinh đồng ruộng. Cơ sở đóng gói cần đảm bảo sơ chế theo quy trình một chiều, có biện pháp phòng chống tái nhiễm, đầy đủ hồ sơ về nguồn gốc sản phẩm và hóa chất sử dụng.
Việc giám sát mã số sẽ được thực hiện định kỳ hằng năm, cập nhật kết quả lên hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia. Cơ quan địa phương có quyền tạm dừng hoặc thu hồi mã số nếu phát hiện vi phạm trong quá trình giám sát hoặc có thông báo từ đối tác nhập khẩu. Đặc biệt, dự thảo cũng đề xuất áp dụng mã số cho thị trường nội địa nhằm từng bước đồng bộ hệ thống, đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc toàn diện. Các địa phương sẽ được yêu cầu xây dựng kế hoạch triển khai, bố trí nguồn lực và tập huấn cho các tổ chức, cá nhân liên quan.
