Vực dậy ngành trang sức mỹ nghệ

Những chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm đang tạo phấn khích lớn cho thị trường vàng, đặc biệt là thị trường vàng trang sức. Thực tế, thị trường này rất có tiềm năng và lợi thế để đưa VN trở thành trung tâm chế tác, xuất khẩu vàng trang sức chất lượng cao của khu vực.

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Nhiều năm trước, xuất khẩu vàng trang sức của VN đã mang về hàng tỉ USD cho đất nước. Số liệu thống kê cho thấy kim ngạch xuất khẩu mặt hàng đá quý, kim loại quý và sản phẩm năm 2019 lên đến 2,1 tỉ USD (tăng 231,2% so với cùng kỳ năm 2018), năm 2020 là 2,6 tỉ USD. Hàng xuất khẩu chủ yếu là đồ mỹ nghệ và các bộ phận của đồ mỹ nghệ bằng vàng, đã hoặc chưa mạ hoặc dát phủ kim loại quý, có hàm lượng vàng dưới 95%. Thế nhưng những năm qua, thị trường vàng trang sức đối mặt với những khó khăn khắc nghiệt chưa từng có của một "cơn bão kép" đến từ cả hai vấn đề là khan hiếm nguồn nguyên liệu và sức mua trang sức suy giảm, nên hoạt động xuất khẩu cũng lao dốc.

Ông Nguyễn Văn Dưng, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ kim hoàn đá quý TP.HCM, cho biết các doanh nghiệp (DN) trang sức mỹ nghệ rất vui khi nhận được thông tin này. Bởi từ khi Nghị định 24/2012 (Nghị định 24) về quản lý thị trường vàng có hiệu lực đến nay, chưa có DN nào được nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất nên gặp nhiều khó khăn. Thêm vào đó, giá vàng trong nước cao hơn thế giới nên việc xuất khẩu những năm gần đây cũng thụt lùi. Điều này dẫn đến nhiều cơ sở sản xuất đóng cửa, thợ kim hoàn phải chuyển nghề. Trong khi sản phẩm trang sức mỹ nghệ của VN không thua kém nước nào trên thế giới. 

"Tham gia các hội chợ về nữ trang ở Trung Quốc, Hồng Kông…, sản phẩm mà DN Việt mang đến luôn được đánh giá cao về độ tinh xảo, có hồn. Những năm trước, các DN xuất khẩu vàng trang sức đi các nước với doanh thu mỗi năm khoảng 20 - 30 triệu USD. Năng lực sản xuất của các DN tại TP.HCM vào khoảng 11 triệu sản phẩm/năm, chiếm gần 40 tấn vàng. Hàng đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu sang thị trường châu Âu vào khoảng 2,4 triệu sản phẩm/năm, tập trung ở các đơn vị có đầu tư thiết bị công nghệ, lực lượng lao động có tay nghề, năng lực tài chính. Thế nhưng thị trường hiện nay thiếu nguồn nguyên liệu, đồng thời giá vàng trong nước cũng cao hơn thế giới nhiều nên sẽ rất khó làm hàng xuất khẩu. Các sản phẩm trang sức mỹ nghệ hiện chỉ có xuất khẩu tại chỗ cho khách du lịch", ông Dưng nói.

ẢNH: Tuấn Minh

Ông Huỳnh Trung Khánh, Phó chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng VN, cũng nhận định nếu mở rộng việc nhập khẩu vàng nguyên liệu sẽ cởi trói cho thị trường vàng trang sức. Tay nghề thợ nữ trang của VN thuộc dạng sắc sảo trên thế giới. Chính vì vậy các công ty nước ngoài cũng mở xưởng sản xuất nữ trang ở VN để tận dụng nhân công tay nghề cao. Vì vậy hàng trang sức mỹ nghệ của VN đã xuất đi nhiều thị trường ở châu Âu, Mỹ, Nhật… 

"Với tay nghề thợ cao, công nghệ, máy móc, thiết bị đầu tư thì các DN không những đủ khả năng sản xuất, chế tác vàng trang sức mỹ nghệ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn đủ năng lực cạnh tranh xuất khẩu ra thế giới. Việc này sẽ giúp tái tạo nguồn ngoại tệ cho đất nước và hỗ trợ phát triển du lịch bằng hình thức xuất khẩu tại chỗ (bán vàng trang sức mỹ nghệ cho khách du lịch nước ngoài). Khi cho phép nhập khẩu nguyên liệu vàng sẽ giúp ngành trang sức mỹ nghệ vực dậy. Nếu được quan tâm thì ngành trang sức mỹ nghệ VN sẽ đứng top 10 trong khu vực", ông Khánh nhận định.

Bỏ độc quyền vàng miếng, kéo chênh lệch giá, giảm buôn lậu

Độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC chính là nguyên nhân dẫn tới nhiều hệ lụy trên thị trường. Thời gian qua, giá vàng miếng SJC luôn cao hơn vàng nhẫn 4 số 9 từ 4 - 5 triệu đồng/lượng. Thời điểm như cuối năm 2022 - 2023, mỗi lượng vàng miếng SJC thậm chí đắt hơn vàng nhẫn 4 số 9 đến 13 - 14 triệu đồng dù cùng chất lượng.

ẢNH: Tuấn Minh

TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, nhấn mạnh: Thị trường giao dịch bình thường là người dân được mua bán thoải mái khi có nhu cầu. Giá cả cũng sẽ bình thường khi cung - cầu ngang nhau. Nhưng hiện thị trường vàng trở nên không bình thường khi cung - cầu lệch quá xa, nguồn cung hầu như không có. Đây là nguyên nhân chính khiến giá vàng trong nước đắt hơn nhiều so với thế giới. Đồng thời giá vàng miếng cũng đắt hơn so với vàng nhẫn dù cùng chất lượng. Các DN kinh doanh vàng bạc phải phụ thuộc vào nguồn cung không chính thức thì lại tiềm ẩn rủi ro. Thậm chí, tình trạng buôn lậu vàng diễn ra khiến ngay cả Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cũng không biết được số lượng vàng đang có trên thị trường là bao nhiêu, từ đó không biết được lượng USD chi ra để nhập vàng là bao nhiêu. Những dự báo để có chính sách quản lý thị trường vàng, tỷ giá ngoại hối… vì thế có độ lệch lớn.

Chính vì vậy, ông Nghĩa khẳng định, khi bỏ độc quyền nhà nước về sản xuất và thương hiệu vàng miếng SJC, cũng như mở rộng cho phép một số DN đủ điều kiện nhập khẩu vàng, thì giá vàng trong nước sẽ lập tức hạ nhiệt. Giá vàng trong nước vẫn theo giá thế giới nhưng chắc chắn chỉ còn chênh với thế giới khoảng 2% như trước đây, tương ứng chỉ cao hơn khoảng 2 triệu đồng/lượng là do thuế, phí. Đồng thời, tình trạng buôn lậu cũng sẽ không còn nhiều khi chênh lệch giá được kéo xuống.

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế, TS Đinh Thế Hiển dẫn chứng, trước đây có nhiều thương hiệu vàng miếng thì chênh lệch với giá thế giới thấp, chênh lệch giữa giá mua - bán cùng một thương hiệu chỉ chừng hai ba trăm ngàn đồng/lượng nên giao dịch của người dân cũng thuận lợi. Chính vì vậy khi bỏ độc quyền vàng miếng SJC, những điều này sẽ được thiết lập lại. Đặc biệt, khi chênh lệch về giá trong nước và thế giới không quá cao thì tình trạng buôn lậu vàng sẽ ít xảy ra hơn. 

"Để hạn chế buôn lậu vàng, tất nhiên cần sự vào cuộc quyết liệt và chặt chẽ hơn nữa của các lực lượng chức năng, nhưng quan trọng hơn là phải làm giảm động lực kiếm lợi phi pháp, tức là giảm mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới. Việc bỏ độc quyền vàng miếng là một giải pháp quan trọng để thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới vì có sự cạnh tranh trên thị trường. Đồng thời, cho phép các DN đủ tiêu chuẩn để nhập khẩu vàng nguyên liệu theo hạn ngạch phù hợp với sự điều tiết của NHNN trong quan hệ quản lý dự trữ ngoại tệ, tỷ giá hối đoái", TS Hiển chia sẻ.

Đưa thị trường vàng phát triển ổn định, lành mạnh

Nghị định 24 về quản lý thị trường vàng ra đời hơn 13 năm với những quy định bất hợp lý, khi được sửa đổi sẽ cởi trói cho thị trường vàng. Theo phân tích của TS Lê Xuân Nghĩa, thị trường này đang khá méo mó. Người dân mua cũng không được, bán cũng không xong vì bị yêu cầu hóa đơn, nguồn gốc xuất xứ. Các đơn vị kinh doanh vàng bạc phụ thuộc nhiều vào nguồn cung nguyên liệu trôi nổi trên thị trường đang gánh nhiều rủi ro. 

"Ai đi ra nước ngoài như Mỹ, Dubai… cũng thấy rằng ở các chợ, vàng được bày bán trên từng sạp như các loại hàng hóa khác. Ai đủ tiền thì mua, ai cần tiền thì bán, không có chuyện phải mua nhỏ giọt 1 - 2 chỉ vàng hay phải mua giá đắt hơn quá mức so với nước ngoài. Do vậy, khi mở rộng hoạt động xuất nhập khẩu cho các DN được cấp phép, kể cả cho một số NH thương mại tham gia, thì giá vàng trong nước sẽ theo sát biến động của thị trường thế giới. Những DN muốn lũng đoạn, làm giá trên thị trường này cũng không còn cửa", ông Nghĩa khẳng định.

ẢNH: Đào Ngọc Thạch

Song song với sửa Nghị định 24, việc nghiên cứu lập sàn vàng quốc gia cũng là điều cần thiết. TS Lê Xuân Nghĩa đề xuất trước tiên nên lập sàn giao dịch bán sỉ, trong đó để các DN được phép nhập khẩu và một số NH thương mại tham gia giao dịch. Sàn hoạt động công khai nên sẽ theo giá quốc tế làm chuẩn, việc mua bán chủ yếu cộng thêm một số chi phí. Khi đó các DN có nhu cầu sẽ mua về chế tác bán lẻ ra thị trường. Sau này sẽ xem xét tiến đến lập sàn giao dịch vàng tài khoản, đồng thời xem xét thu thuế như chứng khoán. 

"Khi có sàn giao dịch sỉ và cho phép nhập khẩu vàng bình thường thì chênh lệch giá vàng tại VN với thế giới sẽ giảm mạnh. NHNN vẫn giám sát được tổng lượng vàng nhập khẩu cũng như lượng ngoại tệ bỏ ra để mua vàng. Trung Quốc cũng cho phép nhiều NH và các công ty kinh doanh vàng bạc lớn trong nước nhập khẩu vàng để bán sỉ trên sàn, tương tự như giao dịch hàng hóa các sản phẩm gạo, cà phê… Khi đã theo giá thế giới thì làm gì còn mức chênh lệch vô lý giữa trong nước với quốc tế như hiện nay. Thị trường vàng sẽ dần dần ổn định, trở về hoạt động bình thường và tình trạng buôn lậu cũng giảm mạnh khi chênh lệch giá không còn nhiều", TS Lê Xuân Nghĩa nêu.

TS Đinh Thế Hiển lại đặt vấn đề, nghịch lý giá vàng miếng trong nước chênh lệch ở mức rất cao so với thế giới nhưng nhà nước không được hưởng lợi sẽ chấm dứt khi chúng ta điều tiết bằng chính sách thuế. Chẳng hạn tăng thuế nhập khẩu nhất định trên mỗi lượng vàng nhập về, số tiền thuế thu được sẽ dùng vào phát triển kinh tế, bù đắp cho lượng ngoại tệ chi ra nhập khẩu vàng. Từ đó, thị trường vàng sẽ dần hòa nhập với phương thức hoạt động theo kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước, đúng như định hướng phát triển của nền kinh tế chung.