Kinh tế tư nhân mà không tự lực, tự cường thì vẫn thua

Lược lại lịch sử sau 50 năm đất nước thống nhất, nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn - Tổng biên tập Báo Thanh Niên - khi phát biểu khai mạc hội thảo đã nhìn nhận chúng ta luôn khát vọng xây dựng đất nước độc lập, tự do; xây dựng nền kinh tế tự lực, tự cường. Gần đây nhất, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng cũng khẳng định: Giữ vững độc lập, tự chủ trong việc xác định chủ trương, đường lối, chiến lược phát triển kinh tế đất nước. Phát triển doanh nghiệp (DN) Việt Nam lớn mạnh trở thành nòng cốt của kinh tế đất nước; giữ vững các cân đối lớn, chú trọng bảo đảm an ninh kinh tế; không ngừng tăng cường tiềm lực kinh tế quốc gia. 

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đã mở rộng nội hàm của khái niệm "tự lực tự cường", đó là DN tư nhân Việt Nam sẽ tham gia các dự án trọng điểm quốc gia, thay vì làm thầu phụ cho DN nhà nước, DN nước ngoài như trước đây. Nghị quyết cũng quy định rất cụ thể các ngân hàng phải dành khoản tín dụng ưu đãi với DN phụ trợ, kinh tế xanh, DN nhỏ và vừa… để tạo ra những "sếu đầu đàn" mang quốc tịch Việt và gầy dựng cộng đồng 2 triệu DN trong tương lai.

ẢNH: ĐỘC LẬP

"Vậy thì vận dụng Nghị quyết 68 thế nào để xây dựng ngành công nghiệp phụ trợ, để DN Việt làm chủ sân chơi nội địa ở các lĩnh vực mà trước đây DN ngoại thống lĩnh, DN nhà nước làm chủ?... Những thách thức mới của kinh tế, địa chính trị toàn cầu đang đặt Việt Nam đứng trước lựa chọn mang tính quyết định, hoặc đổi mới mô hình tăng trưởng để bứt phá, hoặc chấp nhận bị tụt lại phía sau. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chọn đây là kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Không chỉ Nghị quyết 68, chỉ trong một thời gian ngắn, đã có 4 nghị quyết quan trọng được coi là "Bộ tứ trụ cột" được xây dựng và ban hành để kinh tế Việt Nam bứt phá. Vậy thì phân vai như thế nào? DN cần gì, làm gì?; Nhà nước cần gì, làm gì?; Nguồn lực phân bổ thế nào?", nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn gợi mở.

Phân tích rõ hơn về khái niệm "tự lực, tự cường", chuyên gia kinh tế Trần Du Lịch lưu ý cần hiểu đúng: "Kinh tế tự lực, tự cường không phải là tự cung tự cấp. Tự lực, tự cường gắn với độc lập tự chủ, phải tham gia vào việc phân công lao động toàn cầu nhưng chuyển quan hệ kinh tế đầu tư và thương mại từ lệ thuộc sang tương thuộc. Rằng "tôi cần anh, anh cần tôi" trong chuỗi giá trị. Thời nay, ai cũng muốn ngồi vào công đoạn sản xuất có giá trị gia tăng cao nhất, nhưng không phải ai cũng có thể ngồi vào chỗ ấy. Vì vậy mới có nền kinh tế sớm thành đại công xưởng của thế giới, nhưng lại cứ mãi "lẹt đẹt" gia công... Đây là bài toán cần phải giải, cũng là vấn đề mà Tổng Bí thư Tô Lâm trăn trở, bức xúc, tâm huyết rất nhiều".

ẢNH: PHẠM HÙNG

"Từ Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, tới Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, rồi Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198 của Quốc hội... Các chính sách đột phá chưa từng có này có thể mở ra thời kỳ mới cho dân tộc, xây dựng được lực lượng DN Việt lớn mạnh có thể thực hiện chức năng, vai trò quan trọng trong thúc đẩy quá trình phát triển. Đây là thời cơ vàng không thể bỏ lỡ, là thời cơ duy nhất của dân tộc Việt Nam nhằm thực hiện khát vọng trở thành nước phát triển có thu nhập cao và thịnh vượng năm 2045", TS Trần Du Lịch nhấn mạnh.

Khẳng định Nghị quyết 68 vô cùng quan trọng, cho chúng ta "đi từ ngõ hẹp ra đường lớn", song, TS Lê Xuân Nghĩa (nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia) lưu ý ngay cả khi xác định kinh tế tư nhân là trụ cột, Việt Nam trở thành nền kinh tế thị trường đúng nghĩa nhưng nếu không tự lực, tự cường thì "vẫn thua".

"Mỗi năm chúng ta xuất khẩu 400 tỉ USD, trong đó 300 tỉ USD của nước ngoài (FDI), DN Việt vỏn vẹn có 100 tỉ USD xuất khẩu. Trong 100 tỉ USD này thì 50 tỉ USD là về lĩnh vực nông lâm ngư nghiệp. Còn lại toàn bộ công nghiệp chỉ chiếm 50 tỉ USD, chủ yếu giày da, dệt may, nhựa, đồ gỗ… Hàm lượng nội địa trong 300 tỉ USD xuất khẩu của FDI chỉ chiếm 1,7%. Như vậy, 50 tỉ USD xuất khẩu nông nghiệp thì 90% là hàm lượng nội địa, còn 50 tỉ USD xuất khẩu công nghiệp thì hàm lượng là 35% nội địa, coi như xuất khẩu hộ. Nói vài ví dụ vậy để thấy muốn đất nước thật sự hùng cường tiến vào kỷ nguyên mới, câu chuyện xây dựng nội lực, tự lực tự cường là quan trọng nhất. Đây là chủ đề không chỉ bây giờ bàn cùng Nghị quyết 68 mà có thể thảo luận lâu dài, mươi mười lăm năm sau vẫn là đề tài quan trọng", TS Lê Xuân Nghĩa chỉ rõ.

DN mong được tháo chốt để lớn mạnh, cạnh tranh sòng phẳng với nước ngoài

Phát biểu tại hội thảo, ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch Tập đoàn Tân Long - tập đoàn nông nghiệp hàng đầu Việt Nam, khẳng định đối với DN tư nhân, việc có được Nghị quyết 68 được coi như "nắng hạn gặp mưa rào", "cơn mưa rào" đã phải chờ đợi trong nhiều chục năm nay. Lần đầu tiên có một nghị quyết đặt đúng vị trí của DN tư nhân, để DN tư nhân Việt có được môi trường phát triển mạnh mẽ hơn, cởi mở hơn. Tuy nhiên, ông Trương Sỹ Bá mong muốn vấn đề triển khai, vận hành, thực thi cần được đồng bộ, lan tỏa nhanh qua việc tháo gỡ các bất cập từ chính sách để nghị quyết thật sự đi vào nền kinh tế, để DN có đủ điều kiện nâng cao nội lực.

Kể câu chuyện từ chính DN mình, để có thể thành công đưa gạo Việt vào thị trường Nhật Bản bằng thương hiệu Việt A An với số lượng kỷ lục (ước tính xuất 30.000 tấn năm nay), Tân Long phải tập trung đầu tư rất mạnh về công nghệ hiện đại cho hoạt động bảo quản, sản xuất, chế biến, làm giảm thất thoát sau thu hoạch. Đây cũng là một trong những yếu tố quan trọng mà ngành nông nghiệp Việt đang yếu. Thất thoát sau thu hoạch tại vùng ĐBSCL hiện lên tới 30% do năng lực đầu tư cho công đoạn sấy, trữ vừa thiếu vừa yếu, dẫn tới giảm chất lượng, kéo theo giá giảm mạnh. Tuy nhiên, để đầu tư được dây chuyền công nghệ hiện đại đủ tiêu chuẩn, phía DN cần nguồn vốn rộng hơn, mở hơn. Lãi suất ngân hàng cho vay 8 - 10% như hiện nay là thách thức lớn bởi biên lợi nhuận của ngành nông nghiệp không cao. Vì thế, lãnh đạo Tân Long mong muốn có được lãi suất ưu đãi hơn cho ngành nông nghiệp, đặc biệt ưu tiên những đơn vị đang đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, chế biến, bảo quản sau thu hoạch.

Tương tự, Tân Long cũng đặt sứ mệnh trở thành DN chăn nuôi lớn ở Việt Nam, đủ sức đối trọng với các DN nước ngoài. Muốn vậy, cần đi nhanh, mạnh, trong khi thủ tục hành chính mất rất nhiều thời gian.

"Các thủ tục liên quan tới trang trại từ lúc chúng tôi mua đất đến lúc khởi công xây dựng được 1 trang trại mất khoảng 3 năm, buộc DN phải xoay xở bằng phương án mua lại các dự án đã được cấp phép. Nếu mua đất xây dự án từ đầu, chúng tôi chỉ mất chi phí khoảng 400 - 500 triệu đồng/ha, trong khi đi mua lại dự án phải mất gấp đôi. Chưa kể, BAF đang trong quá trình mở rộng mạnh mẽ lại vướng ở luật Cạnh tranh, chống kinh tế tập trung. Quy định hiện nay, các DN khi mở rộng lớn hơn quy mô 3.000 tỉ phải báo cáo Ủy ban Cạnh tranh và chờ đợi tới 90 ngày hoặc lâu hơn để được cho phép. Với tinh thần Nghị quyết 68 mong muốn DN phát triển mạnh mẽ, mở rộng, mục tiêu có những DN toàn cầu thì đây là nút thắt lớn, cần sửa đổi cho phù hợp thông thoáng hoặc nên chú trọng vào hậu kiểm, thanh tra về sau", ông Trương Sỹ Bá kiến nghị.

Cũng là một trong những DN điển hình xây dựng thành công sản phẩm thương hiệu Việt, thép Hòa Phát vừa tuyên bố không bị Mỹ áp thuế chống bán phá giá với sản phẩm ống thép. Theo bà Nguyễn Thị Thảo Nguyên, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Hòa Phát, thành công này đến từ việc Hòa Phát chứng minh được xuất xứ từ Việt Nam. Ý thức rõ câu chuyện xu hướng các nước gia tăng bảo hộ sản xuất, hạn chế thương mại thông qua các biện pháp kỹ thuật, thuế quan, thời gian qua, Hòa Phát đã tăng cường tìm kiếm, đa dạng hóa nguồn nguyên liệu và đặc biệt là nguồn cung nội địa để sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn là hàng Việt Nam.

Hào hứng với tinh thần dân tộc đang dâng cao từ Nghị quyết 68 cùng mong muốn chung tay xây dựng nền kinh tế tự lực tự cường, lãnh đạo Hòa Phát kỳ vọng các cơ quan, ban ngành tích cực tham vấn Chính phủ xây dựng các chính sách phù hợp với thông lệ quốc tế và pháp luật để có thể bảo hộ hợp lý cho DN trong nước. "Chúng tôi mong muốn có thể cạnh tranh bình đẳng với hàng nước ngoài nhập vào Việt Nam. Đặc biệt là thời gian qua, hàng giá rẻ của nước ngoài tràn vào Việt Nam rất nhiều. DN Việt cũng cần tạo được môi trường nội địa đủ tốt để phát triển lớn mạnh, cạnh tranh sòng phẳng với nước ngoài", bà Nguyễn Thị Thảo Nguyên bày tỏ.

Trong khi đó, ông Nguyễn Tâm Tiến - Tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nam - chia sẻ đối với DN tư nhân, điều lo sợ nhất là bị "hồi tố", thậm chí là phân biệt đối xử. Thực tế, không ít DN có tâm lý phải bán bớt cổ phần cho nước ngoài để có được sự bảo hộ hay "kiêng dè" từ phía cơ quan quản lý. Vì thế, khi Nghị quyết 68 ra đời đã khiến cộng đồng DN tư nhân nức lòng, an tâm. Tập đoàn Trung Nam cũng có một công ty chuyên sản xuất bo mạch điện tử, nhưng chỉ làm những công đoạn cuối để hoàn thành sản phẩm, còn nguyên liệu do người khác làm, mẫu mã cũng người khác chọn. Vì vậy, lợi nhuận trong chuỗi giá trị này rất thấp.

"Như vậy, cần phải làm sao để DN chủ động, có thể đảm nhận nhiều công đoạn hơn để mang về thêm nhiều lợi nhuận. Chúng tôi rất mừng khi lãnh đạo hiện nay đang thực hiện chính sách kiến tạo và kỹ trị. Để thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân theo định hướng tự lực, tự cường, chúng tôi xin 4 chữ "C" thôi. Đó là Cơ chế chính sách; Cơ hội - chính sách đã có nhưng nếu quá trình vận hành triển khai chậm thì cơ hội sẽ trôi qua; Con người - tiền có thể đi vay nhưng con người, nhân lực thì phải đào tạo chất lượng; Cuối cùng, chữ "C" thứ tư là Cộng đồng, nơi số đông có thể cùng chung định hướng, cùng hợp tác và có trách nhiệm lẫn nhau. Có như vậy, DN Việt mới dám mạnh dạn đầu tư, sẵn sàng lớn mạnh để tự lực, tự cường", ông Tiến chia sẻ.

Phải có vốn cho DN tự lực, tự cường

Tại hội thảo, các chuyên gia khẳng định bất cứ một quyết sách nào dù đột phá đến đâu nhưng không có nguồn lực để thực thi cũng khó thành công. Nghị quyết 68 đã quy định rất cụ thể về việc phân bổ nguồn lực cho khối DN tư nhân. Ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch HĐQT Vietravel Corporation, dẫn chứng trước đây cũng có không ít gói, chương trình cho vay dành cho khối DN tư nhân, song thực tế tiếp cận rất khó và vốn vẫn chảy vào DN lớn, DN nhà nước... Một số gói tín dụng đưa ra rất hay, nhưng giải ngân rất chậm, rất thấp. Vì vậy, hiệu quả của chính sách phải được đo bằng tốc độ đưa ra thị trường. Nếu nhà nước không nhanh chóng đưa ra được kịch bản, chương trình để chuyển hóa từ thể chế thành cơ chế, pháp lý, môi trường triển khai thì DN vẫn bị trói chân.

Để khối DN tư nhân có đủ nguồn lực phát triển, ông Nguyễn Quốc Kỳ đề xuất nhà nước cần xây dựng luật Tự lực tự cường. Trong luật này có quỹ nuôi dưỡng DN. Những DN tốt, làm ăn đàng hoàng cần được nhà nước hỗ trợ, đầu tư, cho vay vốn, tạo cơ hội để hình thành các tập đoàn kinh tế lớn. Song song, cần có chính sách để DN chiếm lĩnh lại thị trường trong nước. Khi chúng ta mạnh trong nước rồi, mới vững vàng tiến ra thế giới.

"Để các nghị quyết đi vào cuộc sống, bước tiếp theo Chính phủ ban hành các bộ luật, nghị định để triển khai. Chính phủ cần nhanh chóng chuyển hóa các nghị quyết thành chính sách, luật hóa cụ thể. Càng kỹ, càng chi tiết thì quá trình thực thi càng nhanh và chuyển hóa kịp. Ở chiều ngược lại, điều đầu tiên DN phải làm là tái cấu trúc thị trường, chuyển đổi số nhanh và tham gia chuỗi đổi mới sáng tạo. Không chỉ DN mới mà các DN đã hoạt động cũng phải tự tiến hành đổi mới sáng tạo ngay trong lòng DN với tinh thần tái khởi nghiệp, từ đó tạo ra được giá trị lớn cho quốc gia...", Chủ tịch HĐQT Vietravel Corporation kiến nghị.

TS Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh phải hướng nguồn vốn ngắn hạn và trung hạn vào những lĩnh vực có giá trị gia tăng cao nhất để tạo ra nền tảng về tài chính. Ông chỉ ra 2 khu vực có giá trị gia tăng cao nhất, đầu tiên là nông nghiệp. Nông nghiệp xuất khẩu 50 tỉ USD nhưng trong đó 45 tỉ USD của người Việt, còn công nghiệp xuất khẩu 50 tỉ USD nhưng chỉ 17 tỉ USD của người Việt. Vì thế, Ngân hàng Nhà nước nên có định hướng bởi nông nghiệp là nền tảng phát triển lâu dài của chúng ta. Khu vực thứ hai là dịch vụ. Dịch vụ có tính độc lập và tự chủ khá cao nhưng điều quan trọng là làm sao biến dịch vụ như du lịch sánh vai với các nước trong khu vực. Hiện dịch vụ chiếm 40% GDP nên trong trường hợp không khai thác dịch vụ như du lịch, khai thác biển thì sẽ thua thiệt.

Ông Nghĩa khẳng định về lâu dài, muốn tự lực tự cường phải có khoa học công nghệ. Các nước trên thế giới hiện nay đầu tư vào khoa học công nghệ rất lớn, chẳng hạn Mỹ chi 1.100 tỉ USD đổ vào các viện kinh tế tư nhân, đầu tư cho khoa học công nghệ để phát triển chip thế hệ mới, công nghệ AI. Nhật Bản có 3 gói kích thích cũng 210 tỉ USD. Trung Quốc triển khai 3.000 tỉ USD đổ vào AI, robot điện tử mới… "Trong khi mấy năm qua, Việt Nam chỉ mới giải ngân 500 tỉ đồng. Muốn tự lực tự cường, Chính phủ cần nguồn lực thích đáng đầu tư vào khoa học công nghệ, vào công ty tư nhân chứ không lập ra viện nghiên cứu rồi 2 - 3 năm sau lại vào ngăn kéo", ông Lê Xuân Nghĩa đề xuất.