Quốc hội đã thông qua luật AI với hơn 90% đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, đưa VN trở thành một trong số ít nước trên thế giới có khung pháp lý toàn diện dành riêng cho AI. Luật có hiệu lực thi hành từ đầu tháng 3.2026 và đặt ra nhiều vấn đề khi triển khai vào thực tế, nhất là ở lĩnh vực giáo dục, nơi các chính sách về AI ngày càng "phủ sóng" các bậc học.
AI PHẢI LẤY CON NGƯỜI LÀM TRUNG TÂM
Phát biểu tại tọa đàm thuộc khuôn khổ ngày hội nhà giáo sáng tạo với công nghệ số và AI 2025 do Bộ GD-ĐT phối hợp tổ chức với Trường ĐH RMIT VN tại TP.HCM ngày 13.12 vừa qua, tiến sĩ Đặng Trần Trí, Phó chủ nhiệm bộ môn công nghệ thông tin và kỹ thuật phần mềm tại Trường ĐH RMIT VN, cho biết: "Một công cụ AI giải trí chung chung chắc chắn có mức độ rủi ro không bằng một công cụ được dùng để ra các quyết định y tế hoặc giáo dục. Do đó, việc phân loại này giúp xác định rõ nguy cơ và công tác kiểm định đi kèm, tạo ra sự đảm bảo ở mức độ nhất định".
Đồng thời, luật AI cũng đề ra nhiều nguyên tắc cơ bản, ví dụ như yêu cầu hệ thống AI phải lấy con người làm trung tâm và nhấn mạnh quyền kiểm soát cũng như trách nhiệm của con người trong quá trình thiết kế, phát triển, triển khai và sử dụng hệ thống AI. Luật cũng đưa ra điều khoản về phát triển nguồn nhân lực AI, trong đó nêu rõ Nhà nước sẽ phát triển nhân lực AI theo hướng toàn diện, đồng bộ giữa các cấp học và trình độ đào tạo.
Giáo viên với các sản phẩm có ứng dụng AI
ẢNH: NGỌC LONG
Lấy con người làm trung tâm cũng là "trụ cột" khi ngành giáo dục đưa AI vào lớp học, theo PGS-TS Nguyễn Chí Thành, Trưởng khoa Sư phạm Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội). "AI không thể thay thế nhưng nó có thể giúp giáo viên (GV) trở nên sáng tạo hơn. Quan trọng là cách thức chúng ta dùng AI và phát triển các công cụ này như thế nào", thầy Thành chia sẻ tại tọa đàm.
PGS Thành cũng nêu ví dụ tại Úc, chính phủ nước này không ban hành luật riêng về AI mà phát triển thêm quy định về AI trong những bộ luật liên quan. Nhưng từ trước đó, từng nhà trường đã đưa ra những quy định và hướng dẫn cụ thể về việc ứng dụng AI. Đây là mô hình mà các trường VN có thể tham khảo, bởi "từ bộ luật đến áp dụng vào thực tế là cả vấn đề", thầy Thành lưu ý.
Luật AI cũng giúp các hoạt động liên quan đến AI lần đầu tiên được luật hóa cũng như thúc đẩy thị trường minh bạch hơn. Điều này tạo điều kiện để các doanh nghiệp tăng cường đầu tư vào AI, giúp các cơ sở giáo dục định hướng rõ ràng hơn về đào tạo, nhân sự và đảm bảo quá trình ứng dụng AI có đạo đức, trách nhiệm, theo tiến sĩ Đặng Trần Trí.
Tuy nhiên, tiến sĩ Trí thông tin luật AI chỉ có thể đưa ra những quy định tổng quát, bởi lĩnh vực AI hiện "phát triển rất nhanh, nếu đi sâu chi tiết sẽ nhanh chóng lỗi thời". Điều này vô tình tạo ra "vùng xám" nhất định về những hành vi được, không được làm, cũng như không dễ dàng đảm bảo các cá nhân và tổ chức tuân thủ. Đây là một số khó khăn phổ biến sau khi luật AI chính thức thi hành, chuyên gia lưu ý.
ĐẢM BẢO AN TOÀN KHI DÙNG AI
Các chuyên gia cũng nhấn mạnh thực tế ứng dụng AI trong giáo dục đang đối mặt một số vấn đề như quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu của GV, HS. Thực tế vẫn chưa có quy định nêu rõ dữ liệu nào được và không được đưa vào AI cũng như làm sao có thể đảm bảo dữ liệu thầy và trò cung cấp cho AI không bị tuồn ra ngoài.
PGS Nguyễn Chí Thành nêu thực tế một số GV dùng AI "tràn lan" mà không hề quan tâm tới yếu tố bản quyền. Ông ví dụ trước kia, thầy cô có khi mất tới 2 - 3 ngày hay thậm chí cả tuần để soạn kế hoạch bài dạy nhưng nay con số này giảm chỉ còn 1 - 2 phút với sự hỗ trợ từ AI. "Kế hoạch bài dạy này được thực hiện ra sao, liệu có vi phạm tính đạo đức, tính bản quyền?", ông đặt vấn đề. Đó là nguyên do thầy Thành đề nghị cần xây dựng khung quy định rõ ràng, tường minh về việc sử dụng AI trong giáo dục nói chung và cả dạy học nói riêng.
Trong khi đó, ông Huỳnh Công Thắng, Giám đốc điều hành Công ty InnoLab Asia (TP.HCM), cho rằng Nhà nước phải lập quy định rõ ràng về việc đưa dữ liệu đầu vào cho AI ra sao để đảm bảo thông tin cung cấp cho người dùng được khách quan, tránh định kiến.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, AI trở thành công cụ phổ biến hỗ trợ giáo viên trong việc dạy học nhưng không thể thay thế giáo viên
ảnh: Ngọc Long
CÔNG NGHỆ SINH RA ĐỂ HỖ TRỢ GIÁO VIÊN, KHÔNG THỂ THAY THẾ GIÁO VIÊN
Bộ GD-ĐT sẽ thí điểm dạy AI ở một số trường phổ thông, dự kiến bắt đầu từ học kỳ 2.
Mới đây, ngày 16.12, Bộ cũng ban hành Khung nội dung thí điểm giáo dục AI cho HS được thiết kế tương ứng với 2 giai đoạn là giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp. Khung nội dung là cơ sở quan trọng để ngành giáo dục từng bước hiện thực hóa các nghị quyết do Bộ Chính trị và Chính phủ đề ra.
Điểm nổi bật ở khung nội dung là được phát triển dựa trên 4 mạch kiến thức chính, gồm: tư duy lấy con người làm trung tâm; các kỹ thuật và ứng dụng AI; thiết kế hệ thống AI; đạo đức AI. Ngoài ra, khung nội dung còn được xây dựng theo tinh thần "mở" gồm những phần cốt lõi bắt buộc và chuyên đề tự chọn để trường học, GV linh hoạt triển khai theo điều kiện cơ sở vật chất cũng như định hướng của HS.
"Khung nội dung giáo dục sẽ được định kỳ rà soát và cập nhật để luôn phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ", văn bản nhấn mạnh.
Phát biểu tại ngày hội nhà giáo sáng tạo với công nghệ số và AI 2025, tiến sĩ Vũ Minh Đức, Cục trưởng Cục Nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục (Bộ GD-ĐT), cho biết trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, Bộ GD-ĐT xác định có 3 định hướng lớn trong giai đoạn này. Thứ nhất là phát triển năng lực số và năng lực AI cho đội ngũ nhà giáo thông qua nhiều hoạt động như mở rộng bồi dưỡng năng lực, giảm tải công việc hành chính, thúc đẩy mô hình trợ lý AI cho GV...
Đặc biệt, Bộ cũng sắp ban hành khung năng lực số cho GV, nối tiếp khung năng lực số cho người học đã được công bố đầu năm 2025.
Thứ hai là xây dựng hệ sinh thái giáo dục số lấy người học làm trung tâm. Thứ ba là thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong từng nhà trường. "Tinh thần xuyên suốt là công nghệ sinh ra để hỗ trợ người thầy, không thể thay thế người thầy", tiến sĩ Đức nhấn mạnh.
Ứng phó của các nước về tính pháp lý khi sử dụng AI
Liên minh châu Âu là khu vực đầu tiên trên thế giới có khung pháp lý toàn diện dành riêng cho AI với "AI Act" (đạo luật AI), có hiệu lực một phần từ tháng 2.2025 và hiệu lực toàn phần từ năm 2026. Một điểm nổi bật của đạo luật này là phân loại các hệ thống AI theo 4 mức độ: rủi ro tối thiểu, rủi ro về minh bạch, rủi ro cao và rủi ro không thể chấp nhận được.
Đạo luật AI của Liên minh châu Âu cũng đưa ra danh sách các hành vi bị cấm, trong đó có cấm việc dùng hệ thống AI để phỏng đoán cảm xúc trong cơ sở giáo dục, trừ mục đích liên quan tới y tế hoặc đảm bảo an toàn.
Một số quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc... cũng bắt đầu thiết kế và ban hành các luật về AI. Tuy nhiên, các bộ luật này chưa đề cập quá chi tiết đến việc đưa AI vào giáo dục. Song song đó, các nước còn thử nghiệm nhiều quy định liên quan tới ứng dụng AI trong giáo dục nhưng mức độ hiệu quả vẫn đang bỏ ngỏ.
Ví dụ, Hàn Quốc hồi tháng 8 "khai tử" sách giáo khoa AI sau thời gian ngắn triển khai, sau khi quốc hội nước này thông qua dự luật mới chỉ xem sách giáo khoa AI là tài liệu tham khảo thay vì bắt buộc như trước.
Còn ở Trung Quốc, nhiều trường phổ thông đã đưa các môn học về AI vào chương trình chính khóa, lồng ghép vào các môn truyền thống như ngữ văn, mỹ thuật...
Trao đổi với Thanh Niên, ông Ben Burrowes, Giám đốc khu vực châu Á của Cơ quan Giáo dục New Zealand, thông tin Bộ Giáo dục New Zealand đang cẩn trọng rà soát chương trình giáo dục quốc gia để đảm bảo rằng những gì HS được tiếp cận ở trường có thể giúp các em theo kịp các công nghệ mới nổi. "Việc học những kiến thức căn bản về công nghệ số, trong đó có AI, sẽ được triển khai ngay từ bậc tiểu học", ông Burrowes nhấn mạnh.
