Ngày mai 30.11, những chiếc ghe Ngo - biểu tượng văn hóa Khmer Nam bộ sẽ đồng loạt xuất hiện trên dòng kênh Nhiêu Lộc đã được chỉnh trang xanh sạch. Trước đó, vào những ngày chuẩn bị cho giải đua ghe Ngo tại phường Xuân Hòa (TP.HCM), khuôn viên chùa Chantarangsay (còn gọi là chùa Candaransi) rất tấp nập. Mùi sơn mới hòa vào mùi gỗ, xen giữa tiếng trò chuyện của các sư, nghệ nhân và vận động viên.
Một vị sư sơn hoa văn trên ghe trong khuôn viên chùa Candaransi
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
Đại đức Danh Đà Quy, ủy viên Thường trực ban Từ thiện Xã hội Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết, mỗi chiếc ghe hoàn thiện mất trung bình khoảng 5 ngày, trong đó riêng phần sơn dặm và vẽ hoa văn đã hơn một ngày.
Công đoạn đầu tiên là chọn gỗ - bước quan trọng quyết định độ bền của ghe. "Gỗ phải đủ tuổi, không quá non. Nếu gỗ mềm, khi xuống nước ghe dễ cong hoặc gãy", đại đức nói.
Cận cảnh họa tiết 3D trên thân ghe
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
Từ phần thô, ghe được chuyển cho thợ chuyên sơn loại sơn phổ biến trong nghệ thuật trang trí ghe Khmer. Những họa tiết rồng, rắn thần, hoa văn chùa được vẽ lớp này qua lớp khác, cuối cùng phủ bóng để giữ màu khi đua dưới nắng.
"Thợ đóng và thợ sơn là hai người khác nhau. Mỗi người theo ghe từ đầu đến cuối như một công trình nghệ thuật", đại đức Danh Đà Quy chia sẻ.
Ghe Ngo sử dụng đua tại TP.HCM năm nay có kích thước 14,6 - 15 m, nhỏ hơn gần một nửa so với ghe truyền thống Sóc Trăng dài 29 - 35 m. Nhờ đó, ghe phù hợp với mặt nước kênh Nhiêu Lộc và lực chèo của các vận động viên không chuyên đến từ nhiều tỉnh thành. Mỗi ghe có khoảng 12 tay chèo, người ngồi đầu chỉ giữ nhịp bằng các động tác truyền thống, còn người cuối làm nhiệm vụ lái.
Những công đoạn cuối cùng trước giờ hạ thủy ghe Ngo
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
Tại chùa Chantarangsay hiện có 8 chiếc ghe. Theo ông Đào Minh Tiếng - người phụ trách bảo quản ghe cho hay, mỗi năm ghe chỉ xuất hiện một lần vào dịp lễ hội, còn lại được đưa vào kho, sơn sửa và kiểm tra từng chi tiết. Năm nay, chùa chỉ trực tiếp thi đấu 1 chiếc, 7 chiếc còn lại được các đội từ nhiều địa phương đăng ký bốc thăm.
Không chỉ kỹ thuật đóng, sơn ghe, nghi lễ hạ thủy cũng được chuẩn bị trang trọng. Đại đức Châu Hoài Thái, Phó trụ trì chùa Chantarangsay cho biết lễ cúng đã được tổ chức trưa 25.11 và đúng 23 giờ đêm hôm đó hạ thủy để ghe "chạm nước lần đầu" trong sự tĩnh lặng.
Một vị sư Khmer giải thích ý nghĩa hoa văn trên ghe
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
Lễ vật gồm ẩm thực truyền thống, hương đăng, hoa quả… "Chúng tôi cầu cho ghe được an vui, lễ hội phong phú, người xem cảm nhận được nét văn hóa Khmer ngay giữa lòng thành phố", đại đức Châu Hoài Thái nói.
Niềm tự hào của người Khmer Nam bộ
Lễ hội đua ghe Ngo năm nay mang ý nghĩa đặc biệt khi thời điểm tổ chức chậm hơn 2 năm trước để chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Không gian tổ chức cũng có ý nghĩa quảng bá sự "thay da đổi thịt" của kênh Nhiêu Lộc - tuyến kênh từng ô nhiễm nhưng nay phủ đầy mảng xanh. Đây cũng là năm thứ 3 TP.HCM tổ chức giải và theo đề xuất mới, lễ hội sẽ được đưa vào chuỗi lễ hội sông nước của thành phố từ năm 2026.
Vận động viên trên mỗi thuyền gồm 12 người, trong đó có một tay chèo chính, một người giữ nhịp và một người điều hướng
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
"Ghe Ngo không chỉ là chiếc thuyền. Nó là văn hóa, tinh thần và niềm tự hào của người Khmer Nam bộ. Khi xuất hiện giữa trung tâm Sài Gòn, nó trở thành cầu nối văn hóa mạnh mẽ nhất", một vị sư chia sẻ.
Những chiếc ghe Ngo mỗi năm chỉ xuất hiện 1 lần trên kênh Nhiêu Lộc
ẢNH: BÙI QUỐC HOÀNG
